Μικροπίστωση: ένα κοινωνικό και οικονομικό πείραμα Economist Μάρτιος 2011

Το Μπαγκλαντές απασχολεί συνήθως τη διεθνή κοινή γνώμη για ζητήματα που σχετίζονται με την εξαθλίωση που μαστίζει το λαό του. Φυσικές καταστροφές και ανθρωπιστικές κρίσεις μας υπενθυμίζουν συχνά το χαμηλότατο επίπεδο διαβίωσης αυτής της χώρας.

Από αυτήν την εξαθλιωμένη χώρα, όμως, των 150 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων, εκ των οποίων το 40% είναι δίχως δουλειά, προήλθε μια ιδιαίτερα καινοτόμα ιδέα για την αντιμετώπιση της φτώχειας, η μικροπίστωση.

Ο εμπνευστής της μικροπίστωσης είναι ο Μοχαμάντ Γιουνούς, καθηγητής Οικονομικών σε τοπικό πανεπιστήμιο, ο οποίος μετά τις σπουδές του στις ΗΠΑ, αφοσιώθηκε στην αντιμετώπιση της φτώχειας στην πατρίδα του, δημιουργώντας μια τράπεζα μικροπιστώσεων, τη Grameen, που αποτελεί ουσιαστικά ένα δίκτυο κοινωνικής αυτοβοήθειας.

Η δική του προσέγγιση έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθιστούν πρωτοπόρα και καινοτόμα, στο βαθμό του να αποτελέσει μοντέλο προς μίμηση σε πολλές χώρες του εξωτερικού και να του χαρίσει το Νόμπελ Ειρήνης το 2006.

Η συνολική φιλοσοφία του Γιουνούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου της φτώχειας διαφοροποιείται από τη συνήθη μέθοδο που ακολουθούν συχνά διεθνείς οργανισμοί και ΜΚΟ, οι οποίοι συνήθως περιορίζονται στην διανομή τροφίμων και χρημάτων, εν είδει διεθνούς φιλανθρωπίας. Αυτή η επιλογή από μόνη της, η προώθηση της επιχειρηματικότητας σε περιοχές απόλυτης ένδειας αντί της χορήγησης ανθρωπιστικής βοήθειας σε μορφή τροφίμων ή χρημάτων, είναι πρωτοποριακή.

Ποια είναι αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθιστούν ιδιαίτερο και πρωτοποριακό το μοντέλο αντιμετώπισης της φτώχειας και της εξαθλίωσης του Γιουνούς;

Το πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό είναι η αξιοποίηση του πιο ισχυρού ενστίκτου του ανθρώπου, αυτού της επιβίωσης. Ο Γιουνούς επέλεξε να απευθυνθεί στους ανθρώπους που δεν είχαν καμία δυνατότητα εξόδου από το καθεστώς ανέχειας που βρίσκονταν. Σε αυτούς που κανένας δεν παρείχε δανεισμό ή υποστήριξη, που δεν κατείχε κάποια περιουσία. Κατάφερε, παρέχοντας πολύ μικρά δάνεια σε ανθρώπους που είχαν τη μοναδική τους ευκαιρία για έξοδο από το καθεστώς ένδειας που ζούσαν, να δώσει κίνητρο σε εκατομμύρια συμπατριώτες του. Η αποπληρωμή των δανείων γίνεται με μικρές τακτές δόσεις, υποχρέωση στην οποία μπορούσαν να αντεπεξέλθουν άνθρωποι που δεν είχαν ξαναδιαχειριστεί χρήματα.
Εξαιρετικά καινοτόμα απόφαση ήταν επίσης η δημιουργία ενός κοινοτιστικού μοντέλου δανειοδότησης. Ουσιαστικά τα μικροδάνεια δεν δίνονταν σε μεμονωμένα άτομα, αλλά κάθε υποψήφιος δανειολήπτης είχε την υποχρέωση να βρίσκει και άλλους δανειολήπτες, με τους οποίους συγκροτούσε μια ομάδα. Αυτή η ομάδα είχε την υποχρέωση συνευθύνης και αλληλεγγύης απέναντι στην τράπεζα καθώς με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται ο αυτοέλεγχος στην διαχείριση και αποπληρωμή των δανείων.

Το πραγματικά επαναστατικό στοιχείο όμως αυτού του μικροπιστωτικού συστήματος που εγκαθίδρυσε ο Γιουνούς ήταν η έμφαση στη δανειοδότηση γυναικών. Το Μπαγκλαντές είναι μια μουσουλμανική χώρα, όπου οι γυναίκες διαβιούν εντός πολύ περιοριστικών πλαισίων που τίθενται τόσο από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις όσο και από τις λαϊκές προκαταλήψεις. Αποτέλεσμα αυτών είναι η ουσιαστική αποχή των γυναικών από τις οικονομικές υποθέσεις. Αυτούς τους περιορισμούς προσπάθησε να ξεπεράσει ο Γιουνούς, εστιάζοντας τις προσπάθειες του στις γυναίκες. Πιστεύει ότι η αντιμετώπιση της φτώχειας ήταν περισσότερο υπόθεση των γυναικών παρά των αντρών, καθώς οι ίδιες και τα παιδιά πλήττονταν περισσότερο από την ανέχεια και την πείνα. Ακριβώς λόγω αυτής της προσήλωσης των γυναικών στην επιβίωση και πρόοδο των παιδιών, στη βελτίωση των συνθηκών ζωής της οικογένειας, αποτέλεσαν την προτεραιότητα στο οικονομικό και κοινωνικό πείραμα του Γιουνούς.

Πράγματι, η πρωτόγνωρη επιτυχία του εγχειρήματος της Grameen, με ποσοστό αποπληρωμής των μικροπιστώσεων της τάξης του 99%, βασίστηκε στη χρηματοδότηση των γυναικών, οι οποίες αποτελώντας το 94% των δανειοληπτών, συνέβαλαν σημαντικά στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και την αντιμετώπιση της φτώχειας.

Το μοντέλο των μικροπιστώσεων κατάφερε να ξεπεράσει τα στενά όρια του Μπαγκλαντές, επιτυγχάνοντας να εξαπλωθεί σε περισσότερο από 50 χώρες παγκοσμίως. Με αυτή την έννοια έχει ουσιαστικά μετεξελιχθεί από κοινωνικό και οικονομικό πείραμα σε τεχνογνωσία προς εξαγωγή, ένα επίτευγμα εξαιρετικά σπάνιο για μια χώρα όπως το Μπαγκλαντές.